Verantwoording en toelichting bij de OPP-trap (versie oktober 2020)
Verantwoording en toelichting bij de OPP-trap (versie oktober 2020)
De OPP-trap is een communicatiemiddel waarmee het ontwikkelingsperspectief met ouders en leerling besproken kan worden. De trap biedt visuele ondersteuning bij twee vragen:
De trap geeft alleen maar de leerontwikkeling tot nu toe weer. Het doet geen uitspraak over de geplande leerontwikkeling. Die uitspraak vergt ‘wikken en wegen’. Dat moeten betrokkenen zelf doen door de voor het onderwijs relevante factoren van de leerling en de onderwijsleer- en opvoedingssituatie te analyseren. Ze leggen de lat daarbij hoog. Het ontwikkelingsperspectief is immers niet alleen afhankelijk van het leerrendement tot nu toe, maar ook van bevorderende en belemmerende factoren van de leerling (zoals werkhouding, sociaal-emotioneel functioneren, talenten, interesses en intelligentieniveau), evenals de kwaliteit van het onderwijs en het onderwijsondersteunend gedrag van ouders. Voor meer informatie, zie de brochure “OPP in het basisonderwijs: wie, waarom, wanneer en hoe?” (PO raad, www.poraad.nl).
In de OPP-trap lijkt het alsof de vaardigheden op verschillende vakken zich op een gelijke manier ontwikkelen en dat de vaardigheidsgroei bij elk vak lineair is. Maar in werkelijkheid is dit niet het geval. Toch is ervoor gekozen om de leerontwikkeling op deze manier weer te geven, omdat het anders onmogelijk is om de verschillende prestaties van een leerling in één figuur weer te geven en te vergelijken. Daarnaast kan de groei in functioneringsniveau wel als lineair beschouwd worden, aangezien dit een ontwikkeling in de tijd betreft: steeds een half jaar verder. Voor een volledige en juiste weergave van de vaardigheidsgroei per vak, wordt verwezen naar het Alternatief Leerling-rapport van CITO.
Om de routes naar de verschillende niveaus van voortgezet onderwijs weer te geven, is eerst het verwachte instroomniveau van het voortgezet onderwijs bepaald. Op grond hiervan is een logische route “terug geredeneerd”. Dit heeft geleid tot de verschillende stromen. De precieze criteria van het voortgezet onderwijs verschillen per regio in Nederland. Daarnaast vallen functioneringsniveaus soms in een ander uitstroomniveau dan het uitstroomniveau waarin de I t/m V scores vallen. Dit verschil is voor de 3.0 begrijpend lezen toetsen het grootst. Ook kan één antwoord meer of minder goed op een begrijpend leestoets leiden tot een functioneringsniveau van een kwart jaar hoger of lager.
Het verschil in uitstroomniveau van functioneringsniveau en I t/m V scores heeft tot een aanpassing geleid. In de OPP-trap 3.0 is een gearceerd gebied (grensgebied) gemaakt tussen VMBO Basis en VMBO Kader. Ga bij scores in of op de randen van dit gearceerde gebied kritisch na of dit een VMBO Basis of een VMBO Kader score is, op basis van de in uw regio geldende criteria (zie vraag 6).
Voor alle vakken geldt: let met name extra op bij scores die op de grens van twee gebieden vallen (bijvoorbeeld op de grens Praktijkonderwijs/VMBO Basis). Analyseer zelf op basis van alle informatie in welk uitstroomgebied de score valt en stel vervolgens doelen op op basis van alle factoren weergegeven bij vraag 2.
Bij de OPP-trap 3.0 wordt de vaardigheidsscore omgezet naar functioneringsniveau. Op drie momenten is de relatie tussen de vaardigheidsscore en het functioneringsniveau aangepast (bij spelling bij de M6-toets en bij begrijpend lezen bij de E6-toets en de E7-toets). Dit zodat III-scores in het juiste uitstroomniveau vallen.
Gezien dit alles is de OPP-trap enkel en alleen als een globale weergave en communicatiemiddel te gebruiken (zie vraag 1). De geplande uitstroombestemming moet bepaald worden op grond van alle bij vraag 2 genoemde factoren van de leerling en diens omgeving en de geldende VO-criteria in uw regio.
De functioneringsniveaus van CITO gaan tot en met M8. Wanneer een leerling op het niveau van M8 scoort of hoger, betekent dit dat deze leerling minimaal in het VMBO GL/TL gebied scoort bij DL 55. Voor deze leerlingen geven de I t/m V scores een gedifferentieerder beeld. Daarom worden in de OPP-trap (bij spelling, begrijpend lezen en rekenen) functioneringsniveaus van M8 of hoger dan M8 weergegeven als een I, II, of III-score op de M8 toets. Vervolgens worden de I t/m V-scores bij DL 55 als volgt weergegeven in de grafiek van de OPP-trap:
Deze indeling is aangehouden, omdat dit de criteria zijn voor het voortgezet onderwijs in de regio waar de OPP-trap is ontwikkeld (regio Het Gooi en omstreken). Houd hier bij de interpretatie van de OPP-trap dus rekening mee als in uw regio andere criteria gelden. Aanpassingen van de OPP-trap aan de criteria in uw regio zijn helaas niet mogelijk.
De criteria voor het voortgezet onderwijs in Nederland verschillen per regio. Daarnaast vallen functioneringsniveaus soms in een ander uitstroomniveau dan het uitstroomniveau waarin de I t/m V scores vallen. Dit kan bij scores in of op de randen van het gearceerde gebied (grensgebied) het geval zijn. Als u wilt weten of dit een VMBO Basis of Kader score is in uw regio, dan doet u het volgende:
Realiseer u ook dat toetsen een momentopname zijn, scores een betrouwbaarheidsinterval hebben en de OPP-trap slechts een communicatiemiddel is.
Vul op pagina 1 de beschikbare vaardigheidsscores (resultaat in VS) in die een leerling gehaald heeft voor de verschillende vakken op de CITO-toets.
OPP-trap 3.0 v1: Excel zet de vaardigheidsscores in de OPP-trap om in de toets waarop deze vaardigheidsscore een III-score geeft op kaart 1+2+3 van de gekozen DMT.
OPP-trap 3.0 v2: Excel zet de vaardigheidsscores om in het functioneringsniveau op kaart 1+2+3 van de gekozen DMT.
Let op: OPP-trap geeft dus alleen een juist resultaat als u 2009 of 2018 aanklikt!
De gegevens op pagina 1 worden vanzelf in pagina 2 opgenomen. Maak bij het invullen van vaardigheidsscores NOOIT gebruik van de functies ‘knippen’, ‘kopiëren’ of ‘plakken’, maar vul de gegevens één voor één in. Het gebruik van de genoemde functies verstoort namelijk de onderliggende formules in de OPP-trap.
Print pagina 2 in kleur en benut deze als visuele ondersteuning bij het bespreken van de geplande uitstroombestemming. De gekleurde ‘stromen’ geven een globale (en soms ook een voorlopige) inschatting van het type V(S)O. Maak voor elke leerling gebruik van het oorspronkelijke, gedownloade bestand. Vanaf oktober 2019 is alleen OPP-trap 3.0 v2 te downloaden.
Ja, dat kan. In het onderste vak op pagina 1 kunt u een zelfgekozen vak invullen, zoals bijvoorbeeld CITO Woordenschat, CITO Studievaardigheden of een leerlijn zoals beschreven door de CED-groep. U typt in welk vak het betreft; Excel geeft dit dan ook in de legenda bij de grafiek weer op pagina 2. Als dit vak vaardigheidsscores heeft, kunt u deze invullen. Excel maakt echter gebruik van de tweede rij: de functioneringsniveaus die u daar per toetsmoment aanklikt/invult. Het is alleen mogelijk om hier de functioneringsniveaus in te vullen die weergegeven worden in het lijstje (als u op het pijltje bij het hokje klikt), omdat Excel alleen deze functioneringsniveaus in de grafiek kan plaatsen. Wilt u geen gebruik maken van een extra vak? Dan laat u deze en de bijbehorende rijen leeg.
Onder naam / geboortedatum / datum is ruimte gecreëerd voor ‘opmerkingen’. Hier kunt u extra informatie over de leerling noteren als u dat wenst. Daarnaast is het niet mogelijk om extra gegevens over de leerling weer te geven. Als u dat toch wilt, kunt u zelf met pen/potlood extra informatie op de print schrijven.
Als een leerling een jaar hoger of lager scoort/functioneert dan de afgenomen toets, is de afgenomen toets onbetrouwbaar. Er moet dan terug-getoetst (een lagere toets afnemen) of door-getoetst (een hogere toets afnemen) worden, omdat deze toets dan te makkelijk of te moeilijk was voor deze leerling. In het digitale leerlingvolgsysteem (bijvoorbeeld CITO LOVS of Parnassys) is dit bij de uitslagen van de CITO-toetsen vaak aangegeven doordat er een > of < teken wordt gebruikt bij het functioneringsniveau (bijvoorbeeld >M5 of <E7). De vaardigheidsscore is dan onvoldoende betrouwbaar en kan leiden tot een functioneringsniveau dat niet klopt. Dit is uiteraard niet de bedoeling. Zie de handleiding CITO voor meer informatie over het juiste gebruik en de juiste interpretatie van vaardigheidsscores en functioneringsniveaus.
Als een leerling een vaardigheidsscore haalt die overeenkomt met een functioneringsniveau lager dan M3 niveau, dan wordt dit weergegeven als <M3 en geplot op de x-as van de grafiek. Wanneer een leerling dit meerdere keren haalt, lijkt het in de grafiek alsof deze leerling geen groei laat zien en aan de onderkant van het betreffende VO-gebied scoort. Ga dan na of dit daadwerkelijk het geval is door de vaardigheidsscores (en het eventuele leerrendementen) te analyseren.
Een vaardigheidsscore “0” wordt in de OPP-trap vanwege technische redenen niet omgezet in een functioneringsniveau en niet geplot in de grafiek. Daarom moet bij een vaardigheidsscore van “0” een vaardigheidsscore van “1” worden ingevoerd. Deze wordt wel omgezet naar het juiste functioneringsniveau.
Een score op AVI zal nooit in HAVO/VWO kunnen vallen vanaf een DL 55, omdat AVI plus overeenkomt met functioneringsniveau M8 (wat in VMBO-GL/TL ligt bij DL 55).
De OPP-trap werkt met vaardigheidsscores, omdat deze scores de meest betrouwbare maat zijn voor het functioneren van een leerling. Voor toelating tot het VMBO met Leerwegondersteuning (LWOO) en Praktijkonderwijs (PrO) wordt echter vaak nog gebruik gemaakt van het leerrendement op basis van DLE’s. Op grond van het leerrendement in DLE kan een leerling (net) in een andere route scoren dan op grond van diens vaardigheidsscore. Daarom is het belangrijk om voor deze leerlingen ook de DLE’s te gebruiken en te analyseren.
Wanneer een leerling één van de groepen 3 t/m 8 heeft gedoubleerd, kan bij het doorlopen van de laatste groep in het document gebruik worden gemaakt van ‘(65)’ en ‘(70)’ (ook wel twee extra keer ’60’ genoemd). Op die manier is er voldoende ruimte om alle resultaten weer te geven. Let wel: het groepsverloop zoals onderaan in de grafiek weergegeven, klopt dan voor deze leerling niet meer. Dit moet bijvoorbeeld groep 3-4-4-5-6-7-8 zijn bij een doublure in groep 4. Dit is niet aan te passen in het document. Gekozen kan worden om alleen het tweede gedoubleerde jaar in de OPP-trap op te nemen (in dit geval de tweede keer groep 4), omdat dit vaak een eerlijker beeld geeft. Let dan wel op dat bij een eventuele LWOO of PrO aanvraag (o.b.v. leerrendement) de trap bij DL 55 geen goed beeld meer geeft. Bij deze leerling moet namelijk een score (leerrendement) berekend worden over DL 60 (en niet over DL 55).
Bij een doublure zal wellicht gebruik gemaakt worden van DL 60, 65 en 70. Voor deze DL’s geldt dat alleen vaardigheidsscores horend bij een I-score in HAVO/VWO kunnen worden weergegeven. Overige scores zullen altijd in VMBO-GL/TL of lager worden geplot.
De OPP-trap werkt alleen in Excel voor Windows 2007 of hoger. In eerdere Excelversies zullen bepaalde functies niet (volledig) worden weergegeven of kan de opmaak worden verstoord. De trap werkt ook niet (volledig) in Office voor Mac en Google Docs. Het is technisch niet mogelijk om hiervoor een aangepaste versie te ontwikkelen.
Waarschijnlijk heeft u niet bij alle vakken aangeklikt of er gebruik gemaakt is van een 2.0 (oude CITO LOVS) of CITO 3.0 toets. En bij de DMT is waarschijnlijk geen versie aangegeven (versie 2009 of versie 2018). Pas als u dit heeft aangeklikt zal de OPP-trap een functioneringsniveau geven en de juiste puntjes in de grafiek plaatsen.
Controleer allereerst of u de juiste vaardigheidsscores heeft ingevuld. Let hierbij goed op of u de leerling heeft getoetst met de LOVS 2.0 of met de 3.0 toetsen. De koppeling vaardigheidsscores – functioneringsniveaus verschilt bij toetsen namelijk sterk. Let dus goed op dat u 2.0 of 3.0 aanklikt, afhankelijk van met welke toets de leerling is getoetst. Kijk tevens of u echt vaardigheidsscores heeft ingevuld (en niet bijvoorbeeld per abuis ruwe scores).
Mocht dit alles het geval zijn en de grafiek blijft nog steeds iets anders weergeven dan wat u in de tabel op pagina 1 heeft ingevuld, dan wordt geadviseerd een nieuwe trap te downloaden van www.opptrap.nl. Vervolgens vult u in deze nieuwe trap de behaalde scores in. Maak bij het invullen van vaardigheidsscores en functioneringsniveaus NOOIT gebruik van de functies ‘knippen’, ‘kopiëren’ of ‘plakken’, maar vul de gegevens één voor één in. Gebruik van de genoemde functies verstoort namelijk de onderliggende formules in de OPP-trap. Waarschijnlijk is de trap die u gebruikte op een of andere manier beschadigd. De nieuw gedownloade versie zal wel werken.
Ook in andere situaties dat de trap niet werkt: download een nieuwe OPP-trap van de site en vul daar (één voor één) de gegevens op nieuw in.
Bij het (door)ontwikkelen van de OPP-trap is zo veel mogelijk tegemoetgekomen aan wensen uit het veld. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk geworden om de DMT in de OPP-trap in te vullen en daarnaast een vak naar keuze in de trap op te nemen. Het doel van de OPP-trap is heldere communicatie over het OPP aan betrokkenen. Wanneer er nog meer vakken en/of extra informatie in worden opgenomen, is het risico dat er te veel informatie in de trap komt, waardoor deze niet meer overzichtelijk is. Daarom kunnen we aan wensen voor extra vakken of andere extra informatie geen gehoor geven. Ook is het qua tijd helaas niet mogelijk om individuele aanpassingen te doen aan de OPP-trap. Wanneer u zelf graag toch extra informatie in de OPP-trap wilt, wordt geadviseerd dit er handmatig (met pen of potlood) bij te tekenen.
Wanneer er een nieuwe versie van de OPP-trap beschikbaar is, wordt deze op www.opptrap.nl geplaatst. Op deze site vindt u tevens meer informatie over de OPP-trap.
De OPP-trap is indertijd ontwikkeld door drs. J.E. Jongbloed – van Wijngaarden, werkzaam op SBO Het Mozaïek te Hilversum en wordt nu door verschillende gedragswetenschappers van Stichting Elan onderhouden.
De OPP-trap is ontwikkeld als hulpmiddel in de communicatie over het OPP van een individuele leerling en mag kosteloos gebruikt worden. De OPP-trap mag echter niet zonder voorafgaande schriftelijke toestemming via [email protected] worden gepubliceerd (in welke vorm dan ook) of overgenomen worden op een andere website dan www.opptrap.nl. Ook mag het document niet worden aangepast (op welke manier en in welke vorm dan ook). Naast auteursrechtelijke overwegingen, blijft op deze manier de kwaliteit van het document gewaarborgd. De kwaliteit is namelijk niet langer te garanderen als dingen worden aangepast door anderen. Het is wel toegestaan om de OPP-trap te downloaden en voor intern gebruik op een computer/server op te slaan. Hierbij wordt geadviseerd om regelmatig op www.opptrap.nl na te gaan of er nieuwe versies beschikbaar zijn. Daarnaast wordt geadviseerd om voor elke nieuwe leerling het oorspronkelijke bestand te gebruiken (en niet een bestaande leerling aan te passen). Op die manier maakt u altijd gebruik van de meest recente en kloppende versie. Neem hierbij de hierboven beschreven toelichting in het document zorgvuldig in acht. De OPP-trap is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid ontwikkeld. De ontwikkelaars zijn niet aansprakelijk voor enige directe of indirecte schade die zou kunnen ontstaan door het gebruik van het document.
Het is het beste om de nieuwe versie van de OPP-trap (OPP-trap 3.0 v2) te gaan gebruiken. Dit omdat de nieuwste normering is toegevoegd aan OPP-trap 3.0 en alle functioneringsniveaus kunnen worden weergegeven. Ook is in deze trap het gearceerde gebied tussen VMBO Basis en VMBO Kader gemaakt, zodat de trap ook klopt voor 3.0 toetsen. Daarnaast zijn een paar andere aanpassingen gedaan, die zorgen dat vaardigheidsscores in het goede gebied vallen (zie vragen 4 en 6). Kortom: ga voor het juiste en meest actuele beeld over op de OPP-trap versie 3.0.
In de OPP-trap 3.0 v2 is de DMT veranderd. In plaats van de toets waarop een III-score is gehaald (OPP-trap 3.0 v1), wordt nu het functioneringsniveau weergegeven (OPP-trap 3.0 v2). Beide weergaven zijn juist. Als u de voorkeur geeft aan het zien van functioneringsniveaus bij de DMT, is het handig versie OPP-trap 3.0 v2 te gaan gebruiken. Als dit niet uitmaakt, kunt u voor leerlingen die al een OPP-trap hebben OPP-trap 3.0 v1 blijven gebruiken. Vanaf oktober 2019 zal alleen OPP-trap 3.0 v2 te downloaden zijn op de site, zodat er geen verwarring komt tussen de verschillende versies.
Wij adviseren in alle bovenstaande situaties de toets in te voeren bij het oorspronkelijke toetsmoment, omdat het technisch niet mogelijk is het toetsmoment te verplaatsen. Wanneer u later toetst dan het oorspronkelijke toetsmoment is het wél belangrijk dat u zich realiseert dat het toetsmoment eigenlijk wat later is geweest. Dit betekent dat het puntje in de trap eigenlijk een klein stukje naar rechts zou moeten liggen. U kunt dit handmatig aangeven door het met een pen te verschuiven, er een rondje om te zetten of het bij ‘opmerkingen’ te noteren. Daarnaast is het goed u te realiseren dat de OPP-trap een globale weergave van de situatie is en bedoeld is om het OPP met de betrokkenen te bespreken. Houdt u ook rekening met hetgeen beschreven staat bij veel gestelde vraag 24. Voor meer informatie over CITO-toetsen in en rondom de schoolsluitingen verwijzen we u graag naar de website van CIT: https://www.cito.nl/onderwijs/primair-onderwijs/coronavirus-ondersteuning-onderwijs.
U kunt dus het beste de uitkomst van september/oktober 2020 invullen bij het toetsmoment van juni 2020 (bij het einde van het vorige schooljaar) en de toets afgenomen in februari 2021 of later invullen bij het toetsmoment van januari 2021 (midden van het huidige schooljaar).
Bijvoorbeeld (situatie a), uw leerling is niet in eind groep 3 getoetst (didactische leeftijd 10), maar in begin groep 4 (didactische leeftijd 11 of 12). U voert dan de score die in begin groep 4 is gehaald, toch in bij eind groep 3. In de OPP-trap is het namelijk niet mogelijk om een toets in te voeren bij september/oktober 2020 (didactische leeftijd 11 of 12 in het voorbeeld), maar alleen bij juni/juli (didactische leeftijd 10). Ditzelfde geldt voor de toets van januari 2021 (situatie b). Ook deze voert u in bij het ‘midden-toetsmoment’ (dus bij bijvoorbeeld DL 5, 15, 25, enzovoorts) en het is niet mogelijk deze op een ‘later moment’ in de OPP-trap te zetten.
Wanneer u op maat/ adaptief heeft getoetst (situatie c), houdt u bij het invoeren eveneens de toetsmomenten van juni en januari aan. Adaptief toetsen geeft namelijk ook vaardigheidsscores en functioneringsniveaus die goed kunnen worden weergegeven in de OPP-trap.
Allereerst, blijf de OPP-trap gebruiken zoals deze is bedoeld: het is een globale weergave van de didactische ontwikkeling van een leerling en bedoeld als communicatiemiddel. Voor precieze scores en een analyse van scores, is het van belang om de uitslagen van het leerlingvolgsysteem (bijvoorbeeld ParnasSys of het computerprogramma CITO LOVS) aan te houden.
Door het sluiten van de scholen in het voorjaar van 2020 en het verschuiven van het toetsmoment van juni 2020 naar september/oktober 2020 (afhankelijk of een school hiervoor heeft gekozen), heeft CITO besloten de functioneringsniveaus aan te passen in de computerprogramma’s in augustus 2020 en opnieuw in januari 2021 (digitale normen). Een bepaalde vaardigheidsscore geeft nu in bijvoorbeeld ParnasSys of het computerprogramma CITO LOVS een ander functioneringsniveau dan vóór de schoolsluiting (maart-april 2020) het geval was. Vaak betreft dit een verandering naar of toevoeging van B (begin) normering. Bijvoorbeeld: een functioneringsniveau E3M4 is nu in sommige gevallen B4 geworden.
Het gevolg is wel dat de OPP-trap een (net) andere uitkomst kan geven dan de computerprogramma’s (digitale normen). Het advies is om de CITO uitdraaien te bekijken en eventuele verschillen in de OPP-trap op papier aan te passen met pen of potlood. Een score met EM erin valt visueel in de OPP-trap op dezelfde plek als een B-score (bijvoorbeeld E5M6 valt visueel op de dezelfde plek als B6). Deze hoeven dus niet te worden gecorrigeerd. Een ander voorbeeld: bij begrijpend lezen geeft een vaardigheidsscore van 129 in de OPP-trap een functioneringsniveau van E3M4, maar volgens de digitale normen M4. Deze moet nu een kwart hokje omhoog.
Samenvattend: zeer veel scores vallen nog op hetzelfde punt in de grafiek en bij verandering valt een score vaak nog in hetzelfde VO-gebied van de OPP-trap. In een paar gevallen kan het zijn dat een score nét in een ander VO-gebied valt. Belangrijk is dus om de OPP-trap te blijven gebruiken zoals deze bedoeld is, namelijk als communicatiemiddel over de didactische ontwikkeling van een leerling en u te realiseren dat hij een globale weergave geeft van de ontwikkeling tot nu toe. Er wordt aan een (lange termijn) oplossing gewerkt.
Ga eerst zorgvuldig na of uw vraag hierboven nog niet is beantwoord. Als geen antwoord vindt en niet verder kunt, kunt u een bericht sturen naar [email protected]